30/09/2023

CHÂTEAU – PHÁO ĐÀI, CAO ĐÀI, LÂU ĐÀI VÀ… TƯỢNG ĐÀI

Lịch sử của các château là một chuỗi những câu chuyện rất dài về nỗ lực đầu tư, gây dựng, kiến tạo, cạnh tranh, phát triển, chuyển nhượng, mua bán, quyền sở hữu, xu hướng tích tụ đất đai cho đến các phong cách kiến trúc nhằm định tính, định hình những giá trị vô hình của một vùng đất, xứ sở…

Để sành điệu hơn khi nâng một ly rượu vang trên các bàn nhậu, các kiến trúc sư hãy thử cùng đi, đến, ngắm nhìn, suy ngẫm và thực sự say mê St Emilion, Pháp và rượu vang.

Với những tên tuổi như château Lafite Rothschild, château d’Yquem, château Cheval Blanc, château Dominique… Bordeaux là một trong những vườn nho lớn nhất ở Pháp, thủ phủ rượu vang nổi tiếng nhất thế giới.

Cao đài, lâu đài, pháo đài…

Trong tiếng Pháp, château không chỉ là danh từ (lâu đài) mà còn chỉ nơi chốn, hầm ủ rượu vang rộng rãi, đẹp đẽ và thường ở nông thôn, ngoại ô. Trong cội nguồn Viticulture – văn hóa trồng nho, văn hóa rượu vang và chỉ có ở thủ phủ rượu vang thế giới, château mới là từ đồng nghĩa và không thể tách rời Bordeaux. Trong hàng nghìn năm qua, để trở thành một tượng đài lớn rộng, phổ quát hơn, từ các vật liệu, chất liệu, nguyên liệu, từng château đã kiên trì, bền bỉ, vun trồng, nuôi dưỡng, kết tạo, kiến tạo nên những tiêu chí, chuẩn mực, động lực, niềm tin và cả đức tin…

Từ hơn 15 thế kỷ, cùng với Viticulture, với diện tích chừng 119.000ha, các vườn nho Bordeaux được gây dựng trên một vị trí địa lý lý tưởng, được bao bọc, lắng đọng, trầm tích, chia sẻ, lan tỏa bởi các sông Garonne và Dordogne, cửa sông Gironde. Những sườn đồi và rừng cây tô điểm cho cảnh quan và mang lại sự quyến rũ cho khu vực. Khí hậu ôn đới hải dương rất lý tưởng cho các loại cây nho. Những cánh rừng và những cơn gió đến từ Đại Tây Dương bảo vệ vườn nho bằng cách làm giảm độ ẩm. Sự gần gũi của các trục sông chính và sự tiếp xúc trên các sườn dốc giúp cho việc điều hòa nhiệt độ. Không bị sương giá mùa đông và mùa xuân khắc nghiệt, những cây nho phát triển trong điều kiện tối ưu.

Các vùng đất Bordeaux chủ yếu là cát, sỏi, đá vôi, đất sét và phù sa. Chính nhờ sự đa dạng của thổ nhưỡng mà các vườn nho ở Bordeaux có thể cung cấp nhiều loại rượu vang chất lượng rất cao. Từ xa xưa, rượu vang từng là biểu tượng của quyền lực và sự sang trọng mà Bordeaux từng cung cấp cho các quý tộc Gallo -La Mã. Có hơn 3.000 lâu đài ngự trị trên các sườn đồi của những vườn nho ở Bordeaux.

Từ thế kỷ 10– 15, chuyển sang thời kỳ tiểu băng hà, đột biến khí hậu này khiến châu Âu chuyển sang lạnh giá, mùa hè bị rút ngắn. Điều đó khiến cho thảm thực vật bị suy giảm, nông nghiệp đình trệ và con người thu hẹp hết cỡ không gian sống để tránh rét. Do luôn phải đối diện với tình trạng thiếu thốn lương thực, các lãnh chúa phong kiến cũng cư xử tàn bạo hơn với cộng đồng. Để phòng ngừa tình trạng nổi loạn của người dân trong vùng, ngăn chặn nạn cướp biển Viking đang tràn lan, các lâu đài kiên cố được xây lên với lính gác nghiêm ngặt.

Khu vực Địa Trung Hải vốn rất sầm uất, các nền văn minh ở ba châu lục như Ai Cập, Lưỡng Hà, Hy Lạp, Tiểu Á,… có thể gặp gỡ, giao lưu buôn bán, học hỏi nhau. Từ đó cũng gây ra sự chia rẽ với đủ mọi luồng tư tưởng, tôn giáo, văn hóa… mầm mống tạo nên các cuộc thánh chiến, xung đột vũ trang đẫm máu. Một số lượng lớn pháo đài dày đặc được xây dựng trên toàn châu lục. Mỗi pháo đài là cả một kiệt tác về khả năng phòng thủ quân sự lấy ít địch nhiều. Việc chinh phạt một vùng đất trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Vào thế kỷ 19, những pháo đài dần bị lãng quên nhường chỗ cho những biệt thự, lâu đài, château, nơi sẽ tạo ra các vương triều gia đình.

Saint-Émilion, hầm rượu và vương miện quý tộc?

Trải qua thời hỗn mang, với sự ra đời của nghề trồng nho, cấu trúc, kiến trúc đô thị kế thừa từ thời Trung cổ, đã dần thay đổi và đang tiếp tục biến đổi. Được thúc đẩy bởi việc chuyển từ một nền nông nghiệp đa canh sang một nền độc canh, chắc chắn cây nho và rượu vang đã thiết kế nên cảnh quan, hình thái mới cho các điền trang, ngôi làng và kiến trúc địa phương.

Từ thế kỷ thứ 4, dưới đế chế La Mã, sự phát triển của các vườn nho tiếp tục phát triển mạnh mẽ vào thời Trung cổ. Vào thế kỷ 12, dưới sự chiếm đóng của người Anh, sự hình thành và phát triển của cảng Libourne đã mở đường cho các cuộc thám hiểm hàng hải khiến danh tiếng của loại rượu này có thể vang danh khắp châu Âu. Sau đó, Saint-Émilion trở thành nơi sản xuất những loại rượu quý hiếm “Honorifique” – tạm hiểu là “rượu hoàng gia”, ngự tửu (thuộc về vua, tiến dâng vua).

Hơn một thiên niên kỷ đầy biến động, biến cố dữ dội, trên Saint-Émilion “Ngọn đồi của hàng ngàn lâu đài”, các château tiếp tục trở thành những tài sản quý hiếm, không dễ mua bán, đầu tư, những di sản ngày càng khó được định giá bằng tiền bạc.
Gần đây, có vẻ như việc sở hữu một lâu đài vẫn là điều kiện tiên quyết để gia nhập xã hội thượng lưu của Pháp. Hãy thử xem danh sách trong 500 người giàu nhất nước Pháp năm 2017, hầu hết họ đều sở hữu những château danh giá nhất. Chỉ trong vài dặm vuông trên cao nguyên đá vôi Saint-Émilion, người ta có thể gặp Arnault người giàu nhất Pháp có tài sản 46,9 tỷ euro, chủ sở hữu château d’Yquem và Cheval Blanc, Clos des Lambrays, Krug. Axel Dumas và gia đình Hermès ở vị trí thứ ba với tài sản 30,8 tỷ euro, đồng sở hữu château Fourcas Hosten ở Listrac-Médoc. Serge Dassault (21,6 tỷ euro) – nổi tiếng trong lĩnh vực hàng không – đang sở hữu château Dassault. Alain và Gérard Wertheimer của Chanel (21 tỷ euro), với tài sản bao gồm château Canon…

Ngay cả những người giàu nhất Trung Quốc đại lục hay những người chơi bạc may mắn nhất ở Macao cũng đã kịp mua gom một vài bất động sản với giá “trên trời”. Đầu những năm 2010, hơn 20 château của Pháp đã chuyển sở hữu về tay các tỷ phú Trung Quốc. Jack Ma, người sáng lập Alibaba đã mua Bordeaux château de Sours rộng 80ha và dự định biến nó thành ‘Versailles mini’. Trước đó, Jack Ma và Triệu Vy cũng đã lên kế hoạch thâu tóm những bất động sản đắt giá ở trung tâm Bordeaux…Các thương vụ mua bán, chuyển nhượng đang nhắc nhở rằng các château chính là bất động sản có khả năng sinh lời hấp dẫn đang ngày càng được tập trung nhiều hơn vào tay những người quá giàu có. Đầu tư vào các château luôn được Pháp bảo đảm như một khoản đầu tư minh bạch, là tài sản hợp pháp được tạo ra và xác lập quyền sở hữu. Nhà đầu tư có quyền sở hữu bất động sản dài hạn, bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản.

Đứng trước mỗi château, có bao nhiêu kiến trúc sư, nhất là những người đang theo đuổi những dự án mới cho kiến trúc nông thôn sẽ đặt ra những câu hỏi, có thể chúng ta sẽ tự vấn:

Vì sao suốt hơn 2000 năm, các château – cao đài, pháo đài, lâu đài đã không khi nào ngưng nghỉ trong hành trình để trở thành những tượng đài lớn, những biểu tượng không thể nào phai nhạt?

Vì sao, khi đến Bordeaux hành nghề, những gã khổng lồ, các chủ nhân Pritzker như Norman Foster, Christian de Portzamparc, Jean Nouvel, Mario Botta, Oscar Niemeyer hay Philippe Starck, Alberto Pinto… lại trở nên bình dị, khiêm nhường, dễ thương như những người nông dân hái nho thuê?

Vì sao ở nước ta, một xã hội nông nghiệp có phần đông nông dân sống ở nông thôn, các kiến trúc nông thôn mới và cũ đã, đang và sẽ tiếp tục tồn tại và phát triển như thế nào để xứng đáng với lịch sử và truyền thống?

Saint-Émilion là một Di sản thế giới của UNESCO với “Cảnh quan văn hóa đặc biệt và nguyên vẹn”, nơi đây tìm thấy dấu vết của sự sống từ 35.000 năm trước Công nguyên. Diện tích Saint-Émilion khoảng 7.846 ha, trong đó khoảng 5.400ha là vườn nho với gần 800 cơ sở sản xuất rượu vang, khoảng 13.000 nhãn hiệu, mỗi năm sản xuất khoảng 800.000.000 chai. Bordeaux có khoảng 7.500 vườn nho – château

Lịch sử sản xuất rượu vang địa phương bắt đầu từ năm 56 trước Công nguyên. Năm 97 sau Công nguyên , hoàng đế La Mã Domitius ra sắc lệnh loại bỏ sự cạnh tranh trong các thuộc địa để đảm bảo sự độc quyền của rượu vang Ý, cuối thế kỷ thứ 3 khi lệnh này bị bãi bỏ. Khi Đế chế La Mã sụp đổ vào thế kỷ thứ 5, sự truyền bá của Cơ đốc giáo vốn sử dụng rượu vang trong các nghi lễ tôn giáo, đã góp phần vào sự tồn tại và mở rộng của rượu vang. Chất lượng đặc biệt của rượu vang Saint-Émilion đã được công nhận trong thế kỷ 18.